Τμήμα ένταξης
καλλιέργεια φωνολογικής ενημερότητας
Όταν λέμε ακουστική διάκριση εννοούμε την ικανότητα του ατόμου να διακρίνει τους ήχους του περιβάλλοντος, τους ήχους των αντικειμένων και τους ήχους των φωνημάτων μιας λέξης ξεχωριστά.
Βλέποντας ένα αντικείμενο και ακούγοντας τον ήχο που παράγει συσχετίζουμε αυτόματα τον ήχο με το αντικείμενο και αποθηκεύουμε έτσι καλύτερα την πληροφορία στην μνήμη μας. Αυτή η διαδικασία ταυτοποίησης ξεκινά από πολύ νωρίς από τους πρώτους μήνες της ζωής του παιδιού και ονομάζεται συσχετισμός του ήχου με το αντικείμενο.
Από πολύ νωρίς το παιδί κατακλύζεται από εκατοντάδες ήχους. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν το παιδί να αναπτύξει την ικανότητα του να διακρίνει τους ήχους του περιβάλλοντος έτσι ώστε να μπορέσει να κατανοήσει το περιβάλλον του τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο. Ο πρώτο ήχος που μαθαίνει το παιδί να ξεχωρίζει είναι η φωνή της μητέρας του. Άλλους ήχους του οποίους ακούει το παιδί και σιγά- σιγά αρχίζει να τους διακρίνει είναι οι ήχοι από τα ζώα (π.χ., αγελάδα, σκύλος, γάτα κ.α.), επίσης ακούει ήχους από τα μέσα μεταφοράς και ήχους από τα παιχνίδια του. Το παιδί βλέποντας το αντικείμενο και ακούγοντας τον ήχο που παράγει κατανοεί το αντικείμενο αρχικά και στην συνέχεια προσπαθεί να μιμηθεί τον ήχο που παράγει. Άλλωστε τα παιδιά όταν ξεκινούν να μιλούν πρώτα αναπαράγουν τους ήχους του περιβάλλοντος τους και μετά θα πουν τις πρώτες τους λέξεις.
Γιατί όμως είναι σημαντική η διάκριση των ήχων του περιβάλλοντος; Η ικανότητα του παιδιού να βλέπει, να ακούει και να συνδυάζει τον ήχο με το αντικείμενο είναι το πρώτο βήμα στην κατάκτηση της φωνολογικής ενημερότητας αρχικά και της ικανότητας της γραφής αργότερα δηλαδή να ξεχωρίζει ότι οι προτάσεις αποτελούνται από λέξεις, οι λέξεις από συλλαβές και οι συλλαβές από συγκεκριμένα φωνήματα (ήχους). Επίσης γνωρίζοντας ότι κάθε αντικείμενο παράγει διαφορετικό ήχο βοηθά και στην ανάπτυξη του λεξιλογίου και στην κατανόηση του περιβάλλοντος γενικότερα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι παιδιά με φωνολογικές διαταραχές υστερούν στην ικανότητα τους να διακρίνουν ακουστικά ήχους που μοιάζουν μεταξύ τους. Συνήθως λοιπόν τα παιδιά με φωνολογικές διαταραχές μπερδεύουν τα ομόηχα φωνήματα όπως /θ/-/δ/, /φ/-/β/, /δ/-/β/, /θ/-/φ/ και άλλα και αυτό γιατί δεν μπορούν να τα ξεχωρίσουν ακουστικά. Κάτι που θα αντικατοπτρίζεται και στο γραπτό λόγο αν δεν αντιμετωπιστεί η δυσκολία του παιδιού. Επίσης είναι χαρακτηριστικό τα παιδιά που δεν έχουν κατακτήσει την φωνολογική ενημερότητα να δυσκολεύονται στην κατάκτηση των μηχανισμών της ανάγνωσης και της γραφής.
Η φωνολογική ενημερότητα μπορεί να καλλιεργηθεί με ασκήσεις . Ακολουθούν μερικές ασκήσεις . Μπορούν και οι γονείς να τις κάνουν με τα παιδιά τους δίνοντάς τες παιγνιώδες ύφος και διάθεση.
1.ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΕΞΗΣ ΣΕ ΣΥΛΛΑΒΕΣ
Θέλω να χωρίσεις σε κομματάκια τη λέξη που θα σου πω και να μου τα πεις ένα ένα ξεχωριστά, όπως στο παράδειγμα που θα κάνουμε.
Παράδειγμα: μπάλα --> μπα-λα, ελάφι -->ε- λα- φι, τηλέφωνο -->τη-λε-φω-νο.
Όλα, μάτι, στρώνω, όνομα, χάλασε, φορτηγό, ελέφαντας, περιστέρι, καταστρέφω
2.ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΥΛΛΑΒΩΝ.
Άκουσε αυτό που θα πω και βρες τη λέξη, όπως στο παράδειγμα που θα κάνουμε.
Παράδειγμα: που-λί -->πουλί, λου-λου-δι -->λουλούδι, μα-θη-μα -->μάθημα
μυ-γα, νυ-χι, ψη-νω, του-βλο, πο-τα-μι, κι-θα-ρα, φα-γη-το, α-θλη-της
3.ΕΥΡΕΣΗ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ
Άκουσε τα ζευγάρια λέξεων που θα σου πω και πες μου αν ταιριάζουν
Παράδειγμα: μαρούλι ? χερούλι (ταιριάζουν), μήλο ? ξύλο (ταιριάζουν),
μπουκάλι ? βιβλίο (δεν ταιριάζουν)
χέρι ? ταίριτραγούδι ? γαρίδα
τόνος ? πόνοςαστείο ? σχολείο
σανίδα ? νησίδακαπέλο ? πινέλο
ψαλίδι ? σπίτιπαγίδα ? μολύβι
καθρέφτης ? πέφτειςχελώνα ? μολόχα
4. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ
Θα σου λέω ένα μισοτελειωμένο ποιηματάκι και εσύ θα το συμπληρώνεις
Παράδειγμα: Κάτω από το κρεβατάκι / βρήκα εχθές ένα ?(σκυλάκι ή φιογκάκι ή αστεράκι)
Θέλω να φάω μια σαλάτα / ή αλλιώς μία .......................
Ήρθε ένας ποντικούλης / που ήτανε πολύ .......................
Δε μου αρέσει να σκουπίζω, ούτε και να .......................
5.ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΣΥΛΛΑΒΗΣ
Θα σου πω τρεις λέξεις και θα μου βρίσκεις ποια δε ταιριάζει
Παράδειγμα: σύκο ? σύρμα ? τόξο (δεν ταιριάζει το τόξο),
καπέλο ? κανάτα ? βιβλίο( δεν ταιριάζει το βιβλίο)
κήπος ? Κίνα ? πηλός καρέκλα ? πιρούνι ? πυρετός
σώμα ? ρόδι ? σόλα φιδάκι ? θάλασσα ? φυλάω
6.ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΤΕΛΙΚΗΣ ΣΥΛΛΑΒΗΣ
Θα σου πω τρεις λέξεις και θα μου βρίσκεις ποια δε ταιριάζει.
Παράδειγμα: δώρο ? κάρο ?πανί (δεν ταιριάζει το πανί)
σανός ? θείος ? μονός (δεν ταιριάζει ο θείος)
φέτα ? γάτα ? χέριζυμάρι ? γαϊδούρι ? καλάμι
ζάρι ? ξύδι ? χάδιβύσσινο ? καράβι ? άφθονο
7. ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΑΡΧΙΚΗΣ ΣΥΛΛΑΒΗΣ
Θα σου πω μερικές λέξεις. Θέλω να μου πεις αυτό που μένει αν βγάλουμε το πρώτο κομμάτι τους.
Παράδειγμα: κάτω --> τω, ποτήρι --> τήρι
κερί -->......................., ταξίδι -->......................., κάδρο -->......................., δασκάλα -->.......................
8. ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΤΕΛΙΚΗΣ ΣΥΛΛΑΒΗΣ
Θα σου πω μερικές λέξεις. Θέλω να μου πεις αυτό που μένει αν βγάλουμε το τελευταίο κομμάτι τους.
Παράδειγμα: μάνα --> μα, βαρέλι --> βαρέ
νίκη -->......................, γαλανός -->......................, βρέχω -->......................, προτιμώ -->......................
9.ΠΡΟΣΘΕΣΗ ΑΡΧΙΚΗΣ ΣΥΛΛΑΒΗΣ
Θα σου πω κάποιες λέξεις. Θα μου λες αυτό που γίνεται, αν βάλουμε στην αρχή το κομματάκι που θα σου πω.
Παράδειγμα: τάτα (+πα) --> πατάτα, σήμα (+μα) --> μάσημα
λινο (+σε) --> ......., ρεμα (+φο) --> ......., νικι (+μα) --> .......,
χανο(+λα) --> ......., ράφι(+χω) --> ......., χυνε(+πα) --> .......,
10.ΠΡΟΣΘΕΣΗ ΤΕΛΙΚΗΣ ΣΥΛΛΑΒΗΣ
Θα σου πω κάποιες λέξεις. Θα μου λες αυτό που γίνεται, αν βάλουμε στο τέλος το κομματάκι που θα σου πω.
Παράδειγμα: ρίγα (+νη) --> ρίγανη, γύρι (+ζω) --> γυρίζω
λεμό (+νι) --> ........, λιμα (+νι) --> ........, δοξα (+ρι) --> ........,
ζυγω(+νω) --> ........, σακα(+κι) --> ........, φωτι(+ζω) --> ........,
11.ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΡΧΙΚΟΥ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ
Θα σου πω μερικές λέξεις. Κάθε φορά θα μου λες ποια φωνή ακούς πρώτη.
Παράδειγμα: έχω --> ε, ζάχαρη --> ζ
αβγό --> ......., εκδρομή --> ......., σήμερα --> ......., θύμωσα --> ......., τρύπα --> ......., κλειδώνω --> .......
12.ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΕΛΙΚΟΥ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ
Θα σου πω μερικές λέξεις. Κάθε φορά θα μου λες ποια φωνή ακούς τελευταία.
Παράδειγμα :αυλή --> η, λύκος --> σ
σόμπα --> ......., αφτί --> ......., έργο --> ......., αργός --> ......., πάρε --> ......., μιλούν --> .......
13. ΣΥΝΘΕΣΗ ΦΩΝΗΜΑΤΩΝ
Θα σου πω μερικές φωνούλες στη σειρά. Μάντεψε ποια λέξη λέω.
Παράδειγμα: έ-λ-α --> έλα, ρ-ύ-ζ-ι --> ρύζι
έ-ν-α -->........, ώ-ρ-α -->........, β-ή-χ-ω -->........, π-ε-ντ-ε -->........, τ-ρ-ε-χ-ω -->........, κ-ο-λ-π-ο -->........
14.ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΕΞΗΣ ΣΕ ΦΩΝΗΜΑΤΑΘα σου πω μερικές λέξεις. Θέλω να μου τις πεις αργά, λέγοντας μία μία φωνή ξεχωριστά. Παράδειγμα: σαν --> σ-α-ν, βίδα --> β-ι-δ-α
όλο --> ............, εγώ --> ............, πόλη --> ............, χθες --> ............, γέρος --> ............, νότος --> ............
15.ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΑΡΧΙΚΟΥ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ
Θα σου πω κάποιες λέξεις. Θα μου λες αυτό που μένει, αν βγάλουμε την πρώτη φωνή.
Παράδειγμα: Γάλλος --> άλλος, σέλα --> έλα
μίσος --> ........, Βόλος --> ........, Νάσος --> ........, στίχος --> ........, χρήμα --> ........, κάστρο --> ........
16.ΠΡΟΣΘΕΣΗ ΑΡΧΙΚΟΥ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ
Θα σου πω κάποιες λέξεις. Θα μου λες αυτό που γίνεται, αν βάλουμε στην αρχή μια φωνή που θα σου πω.
Παράδειγμα: το (σ) --> στο όλα (+κ) --> κόλλα
ρέμα (κ) --> ....., χύμα (σ) --> ....., ένα (π) -->....., ρίζα (μπ) -->....., άρπα (σ) -->.....,
ώρα (μπ) -->...........
17.ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΤΕΛΙΚΟΥ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ
Θα σου πω κάποιες λέξεις. Θα μου λες αυτό που μένει, αν βγάλουμε την τελευταία φωνή.
Παράδειγμα: δρόμος --> δρόμο, σελίδα -->σελίδ
μωρό --> ......, γράφει --> ......, σίδερο --> ......, μητέρας --> ......, σταφύλι --> ......, κίνητρο --> ........
18.ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΜΕΣΑΙΟΥ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ
Θα σου πω κάποιες λέξεις. Θα μου λες αυτό που μένει, αν βγάλουμε αυτό που θα σου πω.
Παράδειγμα: πέτρα (χωρίς ρ) --> πέτα, πτηνό (χωρίς τ) --> πηνό
ρεύμα (χωρίς β) --> ............, βγάζω (χωρίς γ) --> ............, φρύδι (χωρίς ρ) -->............,
κάδρο (χωρίς δ) --> ............, κόσκινο (χωρίς σ) --> ............, σούβλα (χωρίς β) --> ............
19.ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΦΩΝΗΜΑΤΩΝ
Πες αυτό που ακούς ανάποδα.
Παράδειγμα: σα --> ας, θα --> αθ
και -->.............., το --> .............., ναι --> ..............,
από --> .............., εσύ --> .............., όχι --> ..............
Βιβλιογραφία-πηγές:
«ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ» Σουζάνα Παντελιάδου, Αντωνία Πατσιοδήμου, Βόλος 2007
«Η κατάρτιση του προγράμματος αντιμετώπισης της Δυσλεξίας», Δώρα Μαυρομμάτη, Αθήνα 1995
?Traitementde la dyslexie?, Arlette Bourcier, Les editions sociales francaises, 1996
?Language, truth and Logic?, A. J. Ayer , London 1936